Oyuncak Hikayesinin Finali: Çöplük!

Çocuklarınıza aldığınız, sadece bir iki gün oynadıktan sonra evin bir köşesine attıkları oyuncaklardan siz de şikayetçi misiniz? Yalnız değilsiniz. Ortalama 10 yaşındaki bir çocuğun 238 oyuncağı var ama sadece 12 tanesiyle oynuyor. Gerisi? Çöpte!

Oyuncaklar çocuklar için eğlence objesi olarak tasarlanıyor ancak çocuğun ilgisini kaybettiğinde çöpe dönüşüyor. Maalesef, çok çabuk sıkılan çocuklar çağındayız. Bu, yeni oyuncakların bile olağanüstü bir hızda ilgi kaybetmesi anlamına geliyor. Küresel oyuncak pazarının değeri 2019’da 90 milyar doları aştı. Devasa bir ekonomi! Ancak, tüm oyuncakların yüzde sekseninin kaderi maalesef çöplüklerde ve okyanuslarda son buluyor.

Sadece Fransa’da her yıl 40 milyondan fazla oyuncak çöpe gidiyor. Birleşik Krallık’ta, ebeveynlerin neredeyse üçte biri oyuncakları çalışır durumda attığını söylüyor. Plastik, oyuncakların temel malzemesi. Ortaya çıkan israfı ve gezegene verilen büyük zararı bir düşünün! Sağlığa zararlı malzemeden yapılan oyuncak konusuna girmiyorum bile!

Oyuncaklar doğrusal (lineer) ekonominin çok iyi bir örneği. Doğrusal ekonomide, bir şeyleri üretir, kullanır ve atarız. Tıpkı oyuncaklar gibi…

_{^{Doğrusal yerine döngüsel!}}

‘Yeni bir sistemin devreye girmesi gerekiyor: Malzeme ve kaynakların kalite kaybı olmaksızın, bazen farklı biçimlerde tekrar tekrar dolaştığı döngüsel bir sistem. Her şey kullanılır, hiçbir şey boşa gitmez ve yaptığımız ve kullandığımız her şey için yeni bir kullanım alanı bulduğumuz için artık çöp kutumuz oldukça gereksizdir. Bu Döngüsel Ekonomidir.’ Claire Potter.

Döngüsel ekonomi, malzemeleri ve kaynakları tüketip elden çıkarmak yerine kullanımda tutmak ve değerlerini korumak anlamına gelir. Bunu başarmak için ürünler daha uzun ömürlü olacak ve atılmak yerine yeniden kullanılacak, yeniden üretilecek veya yeniden monte edilecek şekilde tasarlanır.

Sürdürülebilir bir gelecek için doğrusal ekonomiden döngüsel ekonomiye geçmek çok önemli! Bu kolay değil! Hatta çok zor! Çünkü, döngüsel ekonomiye başarılı bir geçişin sağlanması, yalnızca ürünlerin tasarlanma ve üretilme biçiminde dramatik değişiklikler değil, aynı zamanda tüketici davranışlarında da çarpıcı dönüşüm gerektiriyor. Ayrıca, pazarlamanın da üretici ve müşteri arasındaki ilişki setini buna göre yeniden tasarlaması gerekiyor.

Sadece üretim modellerinin değil, tüketim modellerinin de değişmesi şart. Tüketiciler olarak, bu dönüşümü teşvik etmek için büyük bir güce sahibiz. Döngüsel ekonomiye katkıda bulunmak için bazı basit eylemlerle biz de önemli etki yapabiliriz:

• Dayanıklı ürün tercih edin. Ucuz, sağlıksız ve hemen çöpe gideceklerden uzak durun.
• Değiştirmek yerine onarın, tamir ettirin.
• ‘Paylaşılan’ ürüne geçmeyi düşünün. (kiralama, ortak kullanım)
• Kullanılmış veya yenilenmiş ürünleri değerlendirin.
• Çöpe atmak yerine kullanacak birine verin, böylece fayda da sağlayın.

_{^{Döngüsel Oyuncaklar}}

Oyuncaklara geri dönelim. Bazı oyuncak üreticileri, üretim aşamasını ve geleneksel oyuncak sahipliğini yeniden tasarlayarak, bu konuda adım atmaya başladı.

Örneğin Lego Replay, lego sahiplerini eski legolarını hayır kurumlarına bağışlamaya teşvik etmeye çalışıyor. Hayranlarına, kullanmadıkları legoları başkalarına aktarmaları için ilham vermek istiyor. İngiltere’deki Plymouth Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, bir Lego parçası, okyanusta 1300 yıl kalabiliyor! Bu girişim, ebeveynlerin ve çocukların kullanılmış legolarını ücretsiz olarak markaya geri göndermelerine olanak tanıyor. LEGO daha sonra bunları işlemden geçirerek, hayır kurumlarına bağışlıyor.

Mattel Inc de, bir oyuncak geri alma programı olan Mattel PlayBack’e sahip. Program, gelecekte eklenecek diğer markalarla birlikte, geri dönüşüm için şu an Barbie ve Matchbox gibi belirli kullanılmış oyuncakları kabul ediyor.

Oyuncaklar için yeniden kullanım ve paylaşım modellerini ortaya koyan çeşitli start-up’lar da var. Fransız Rejoue kullanılmış oyuncakları topluyor, temizliyor, onarıyor ve yeniden satıyor. Böylece, çöplükten 300 ton oyuncağı kurtarıyor. Aynı şekilde bir Türk start-up olan Moritoys da abonelik modeli ile kullanılmış ve sağlıklı oyuncakları tekrar tekrar dolaşıma sokmayı hedefliyor. Moritoys, Impact Hub ve UNDP tarafından yürütülen dünyanın en büyük etki programı olan Accelerate2030 tarafından desteklenen start-up’lar arasında da yer alıyor.

Oyuncaklar sadece çarpıcı bir örnek. Bir de tüm ürün evrenini düşünün. Üretim ve tüketim modellerinde yapılacak benzer değişimlerin yaratacağı etkiyi hesaba katın. Bunların hepsi döngüsel bir ekonomiye doğru atılan kritik adımlar.

Tüketici olarak elbette bizim de sorumluluğumuz var. Farkındalık her şeydir. Neyi, neden ve nasıl tükettiğinizin farkında olun. Bunu çocuklarınız için yapıyor olsanız bile…

Her zaman söylediğimiz gibi: İlerleme iyidir, kusurlu olsa bile…

 

Arda Öztaşkın

Yapı Kredi Kurumsal İletişim Direktörü