İntihal, iltibas ve esinlenme kavramları

Söz konusu fikri haklara ilişkin bir eser olduğunda çalmak, çalıntı gibi ceza hukuku kavramlarından vazgeçmeliyiz. Bu konularda daha çok iltibas, intihal veya esinlenme kavramlarını kullanmakta fayda var. Fikri eserler çeşitlenmesi aslında daha önce yaratılan eserlere dayanıyor. Diğer eserleri görmeden, incelemeden, onlar üzerinde geliştirme yapmadan ilerlemek çağımızda çok da mümkün değil. Başkasının yarattığı bir şeyi, kendi çalışmasına konu eden eser sahibinin sınırlarını da aşağıdaki kavramlar belirliyor.

İltibas, ortak yönleri bulunan iki şey arasındaki benzeşmedir. Bu benzeşmenin derecesi önemlidir. İltibasın hukuka aykırılığından bahsedebilmek için salt dış görünüş benzerliği değil, ortalama tüketici gözünde de benzer olması önemlidir. Bu değerlendirmede profesyonel gözün hiçbir önemi yoktur.

İntihal, kasten başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde hiç atıf yapmadan eserin bütünü dikkate alındığında önem arz edecek şekilde kısmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermektir.

Esinlenme ise kısaca ilham almaktır. Esinlenmek sureti ile eser yaratmak mümkündür. Reklam görselleri işin doğası gereği birbirine yakın unsurlar içerebilir. Ayırt edicilik değerlendirmesi, bilgilenmiş kullanıcı gözünden yapılmalıdır. (Bilgilenmiş kullanıcı dikkatli ve deneyimli kullanıcıdır.) Küçük farklılıklar dahi reklamlar arasında fark yaratabilir. Bu sebeple ayırt edici özgün nitelikleri incelenmelidir.

Örneğin bir dönem tartışma konusu olan bir otomobil ve teknoloji şirketi reklamı karşılaştırıldığında reklamın ‘‘özgün’’ yani korunan kısmı ve ‘‘ayırt edici’’ yani görsel ve işitsel akışının; esinlenmenin çok ötesinde olduğu görülecektir. Her ne kadar ortalama tüketici için böyle bir ayrıntıyı yakalamak zor görünse de hukuki açıdan iltibas yarattığı veya intihale yol açtığı savunulabilir.

Av. Yunus Çelikbiz

HukukiBoyut

Bu yazı ilk kez Campaign Türkiye’nin 88. sayısında yayımlandı.